Księstwo Monako to monarchia konstytucyjna, na czele której stoi książę Albert II. Książę powołuje rząd, który odpowiada tylko przed nim. Władzę ustawodawczą sprawują wspólnie książę i parlament. W Monako przestrzegane są wolności obywatelskie, media są wolne, a sądy – niezawisłe.

Prawa polityczne

Dziedziczny monarcha posiada rozległą władzę wykonawczą, w tym wyłączne prawo do zmiany rządu, i nie ma przepisów konstytucyjnych pozwalających obywatelom na zmianę tego systemu. Obecny książę Albert II objął tron ​​po śmierci ojca w 2005 roku. Szef rządu, zwany Ministrem Stanu, jest tradycyjnie mianowany przez monarchę z listy kandydatów złożonej z trzech obywateli francuskich, przedstawionej przez rząd francuski. Pierre Dartout, obecny Minister Stanu, objął urząd 1 września 2020 roku.

24 członków jednoizbowej Rady Narodowej wybieranych jest na pięcioletnią kadencję; 16 kandydatów, którzy otrzymają największą liczbę głosów, zostaje wybranych, a pozostałe 8 mandatów jest obsadzanych w proporcjonalnej reprezentacji na listy. Wybory w 2018 r. zostały ocenione przez międzynarodowych obserwatorów jako wiarygodne. Nowy ruch polityczny Priorité Monaco (partia liberalna), kierowany przez weterana politycznego Stéphane’a Valeriego i osób z bardziej znanego Horizon Monaco, zdobył 58 % i 21 mandatów. Sam Horizon Monaco (partia konserwatywna) otrzymał 26 % głosów i 2 mandaty, podczas gdy Union Monégasque (partia centrowa) 16 % i pozostałe miejsce. Po wyborach Valeri został przewodniczącym Rady Narodowej, która jest uważana za najpotężniejszy urząd wybrany w Monako.

Władze miejskie pod przewodnictwem burmistrza Monako tworzą Komitet Wyborczy, który zarządza wyborami przy wsparciu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jednak spotkania techniczne w ramach przygotowań do wyborów nie są otwarte dla publiczności, co ogranicza przejrzystość komitetu.

Pluralizm polityczny

W Monako konkurują raczej stowarzyszenia polityczne, ugrupowania ludzi o podobnych poglądach politycznych, a nie tradycyjne partie. Nie ma ograniczeń w tworzeniu nowych stowarzyszeń politycznych. Jednak osoby ubiegające się o stanowisko nie mogą kandydować jako indywidualni, niezależni kandydaci.

Opozycyjne stowarzyszenia polityczne mogą zdobywać miejsca w parlamencie. W 2018 r. nowy ruch polityczny Priorité Monaco, znany również jako Primo!, zdobył 21 mandatów, podczas gdy Horizon Monaco spadł z 20 do zaledwie 2. Istnieją jednak strukturalne ograniczenia zdolności opozycji do zapewnienia władzy wykonawczej w drodze wyborów, ponieważ gabinet – mianowany przez księcia – nie odpowiada przed wybieranym parlamentem.

Tylko około 9000 mieszkańców Monako – mniej więcej jedna czwarta ogółu – to obywatele, a obcokrajowcy nie mają prawa głosować ani ubiegać się o urząd, chociaż dostępnych jest wiele legalnych dróg do naturalizacji. Większość nie-obywateli to obywatele sąsiedniej Francji lub Włoch.

Kobiety i członkowie grup mniejszościowych mogą swobodnie brać udział w wyborach, zarówno jako wyborcy, jak i kandydaci.

Wolność słowa i wiary

Konstytucja zapewnia wolność wypowiedzi, a wolność prasy jest ogólnie przestrzegana w praktyce. Monako ma tygodnik rządowy, anglojęzyczny miesięcznik i kilka publikacji online. Jest jeden kanał telewizji publicznej i jeden kanał prywatny. Francuskie i włoskie media nadawcze i drukowane są szeroko dostępne, a dostęp do Internetu nie jest ograniczony.

Katolicyzm jest oficjalną religią państwową, ale konstytucja gwarantuje wolność wyznania i kultu publicznego, co w praktyce jest w dużej mierze przestrzegane. Świadkowie Jehowy mają trudności z uzyskaniem oficjalnego uznania za związek religijny pomimo korzystnych orzeczeń Sądu Najwyższego.

Ludzie na mają swobodę wyrażania swoich osobistych poglądów bez obawy przed zemstą. Obrażanie rodziny rządzącej jest nielegalne i może skutkować karą pozbawienia wolności do pięciu lat, ale prawo jest rzadko egzekwowane.

Prawa stowarzyszeniowe i organizacyjne

Konstytucja zapewnia wolność zgromadzeń, która jest powszechnie przestrzegana w praktyce.

Nie nakłada się ograniczeń na tworzenie i funkcjonowanie organizacji pozarządowych (NGO).

Prawo przyznaje pracownikom prawo do tworzenia związków i negocjacji zbiorowych, a dyskryminacja antyzwiązkowa jest zabroniona. Wszyscy pracownicy z wyjątkiem pracowników rządowych mają prawo do strajku. W praktyce związki zawodowe i pracodawcy angażują się w negocjacje zbiorowe.

Praworządność

Konstytucja przewiduje niezawisłe sądownictwo. Książę mianuje pięciu pełnoprawnych członków i dwóch asystentów sędziowskich Sądu Najwyższego na podstawie nominacji Rady Narodowej, organów rządowych i sądów niższej instancji. Procesowi rekrutacji sędziów brakuje przejrzystości, co przyczynia się do przekonania, że ​​może im brakować niezawisłości. Komisja Służby Sądowej jest rzekomo odpowiedzialna za zapewnienie niezawisłości sądownictwa, ale w praktyce nie ma uprawnień wykonawczych. Dyrektor służb sądowych, który nadzoruje system sądowniczy i ścigania, odpowiada tylko przed księciem. Około połowa sędziów w Monako to obywatele Monako, a druga połowa to obywatele Francji.

Zasadniczo przestrzegane są prawa do rzetelnego procesu. Oskarżeni są uważani za niewinnych do czasu udowodnienia im winy i są niezwłocznie informowani o stawianych im zarzutach. Oskarżeni mają dostęp do adwokatów i wystarczająco dużo czasu na przygotowanie obrony.

Populacja nie jest narażona na poważne zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego. Przestępstwa z użyciem przemocy i nadmierne użycie siły przez policję są rzadkością w Monako.

Monako nie ma prawa, które ogólnie zabrania dyskryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne, chociaż zniewagi i zniesławienia z takich powodów są nielegalne. W przypadku braku kompleksowego prawa, art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka służy do zapobiegania i karania dyskryminacji. W 2013 r. rząd powołał Biuro Wysokiego Komisarza ds. Ochrony Praw, Wolności i Mediacji, aby przeciwdziałać dyskryminacji. Rząd nie publikuje statystyk dotyczących przestępstw z nienawiści.

Prawo zabrania dyskryminacji ze względu na płeć, a prawa kobiet są przestrzegane. 

Osobista autonomia i indywidualne prawa

Nie ma znaczących ograniczeń swobody przemieszczania się wewnątrz kraju lub podróży zagranicznych.

Prawa własności są respektowane, a cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pobyt mogą nabywać nieruchomości i zakładać firmy. 

Generalnie przestrzegane są osobiste wolności społeczne. Aborcja jest legalna pod pewnymi warunkami. Prawo zezwala na związki partnerskie zarówno parom tej samej płci, jak i parom przeciwnej płci. Przemoc domowa jest zakazana w Monako. Rząd i organizacje pozarządowe zapewniają sieć usług wsparcia dla ofiar przemocy domowej.